|
I. pierwiastki rodzime (elements)
|
|
Węgliki, azotki, fosforki i krzemki stanowią nieliczną grupę minerałów,
przeważnie występują w meteorytach.
|
Strunz (8) |
Dana |
| I/A – metale, stopy metali, węgliki, azotki, fosforki, krzemki (metallic
and intermetallic compounds, carbides, nitrides, phosphides and silicides) |
| miedź (copper) |
I/A.01 – seria miedzi, srebra i złota; I/A.01-10 – miedź |
1.1.1.3 |
| żelazo rodzime (iron) |
I/A.07 – seria żelaza; I/A.07-10 – żelazo, pierwiastek |
1.1.11.0 |
| kamacyt (kamacite) |
I/A.07 – seria żelaza; I/A.07-20 – kamacyt, pierwiastek (stop) |
1.1.11.1 |
| nikiel (nickel) |
I/A.08 – seria niklu; I/A.08-10 – nikiel |
1.1.11.5 |
| taenit (taenite) |
I/A.08 – seria niklu; I/A.08-20 – taenit (stop) |
1.1.11.2 |
| awaruit (awaruite) |
I/A.08 – seria niklu; I/A.08-40 - awaruit (stop) |
1.1.11.4 |
| haxonit (haxonite) |
I/A.09 – honquiite-tantalcarbides series; I/A.09-40 – haksonit, węglik |
1.1.16.2 |
| cohenit (cohenite) |
I/A.09 – honquiite-tantalcarbides series; I/A.09-50 – cohenit, węglik |
1.1.16.1 |
| osbornit (osbornite) |
I/A.10 – seria osbornit-sinoit; I/A.10-10 – osbornit, azotek |
1.1.19.1 |
| carlsbergit (carlsbergite) |
I/A.10 – seria osbornit-sinoit; I/A.10-20 – carlsbergit, azotek |
1.1.20.1 |
| sinoit (sinoite) |
I/A.10 – seria osbornit-sinoit; I/A.10-50 – sinoit, azotek |
1.3.9.1 |
| florenskyit (florenskyite) |
I/A.11 – seria barringeryt-schreibersyt; I/A.11-05 – florenskyit, fosforek |
1.1.32.1 |
| barringeryt (barringerite) |
I/A.11 – seria barringeryt-schreibersyt; I/A.11-10 – barringerit, fosforek |
1.1.21.1 |
| allabogdanit (allabogdanite) |
I/A.11 – seria barringeryt-schreibersyt; I/A.11-15 – allabogdanit, fosforek |
1.1.21.4 |
| schreibersyt (schreibersite) |
I/A.11 – seria barringeritu-schreibersytu; I/A.11-20 – schreibersyt, fosforek |
1.1.21.2 |
| perryit* (perryite) |
I/A.12 – seria perryit-ferdisikate; I/A.12-10 – perryit, fosforek |
1.1.22.1 |
| I/B – półmetale i niemetale (semimetals and nonmetals) |
| grafit (graphite) |
I/B.02 – seria węgla; I/B.02-10 – grafit, pierwiastek |
1.3.6.2 |
| chaoit (chaoite) |
I/B.02 - seria węgla; I/B.02-20 - chaoit, niemetal |
1.3.6.4 |
| moissanit (moissanite) |
I/B.02 – seria węgla, ciąg grafit-lonsdaleit; I/B.02-30 – moissanit, weglik |
1.3.8.1 |
| diament (diamond) |
I/B.02 – seria węgla; I/B.02-40 – diament, pierwiastek |
1.3.6.1 |
| lonsdaleit (lonsdaleite) |
I/B.02 – seria węgla; I/B.02-50 – lonsdaleit, pierwiastek |
1.3.6.3 |
|
|
II – siarczki, selenki, telurki (sulfides)
|
|
Siarczki są to związki zawierające siarkę na drugim stopniu utlenienia (S2–).
W mineralogii są to z reguły sole kwasu siarkowodorowego (H2S) z metalami (Fe, Ni, Mn) i
niemetalami (Na, Ca, K, Mg). Siarczki metali pochodzenia naturalnego wyróżniają się dużą gęstością
(np. troilit, pentlandyt), silnym połyskiem, zazwyczaj są nieprzezroczyste i bardzo kruche (stąd złoża
siarczków są określane mianem 'kruszców'), przewodzą prąd elektryczny, a część siarczków jest
silnie magnetyczna (troilit). Siarczki niemetali są łatwo rozpuszczalne w wodzie (niningeryt, oldhamit).
Pod wpływem wody i tlenu z powietrza łatwo ulegają rozkładowi przechodząc w tlenki, wodorotlenki, węglany
i siarczany.
Siarczki występują na Ziemi głównie w skałach związanych z
procesami magmowymi. Często tworzą złoża o znaczeniu gospodarczym (np. kruszce żelaza i miedzi).
Najpopularniejszy w meteorytach i występujący w nich w dużych ilościach
siarczek to troilit, siarczek żelaza FeS. Jego 'ziemski' odpowiednik – piryt, występuje również bardzo
licznie i niemal w każdej ziemskiej skale.
|
Strunz (8) |
Dana (8) |
| II/B – siarczki metali, siarka >1:1 (sulfides
with metal, sulfur >1:1) |
| pentlandyt (pentlandite) |
II/B.16 – grupa pentlandytu; II/B.16-10 – pentlandyt, siarczek |
2.7.1.1 |
| II/C – siarczki metali, siarka 1:1 (sulfides with metal, sulfur 1:1) |
| keilit (keilite) |
II/C.15 – grupa galeny; II/C.15-05 – keilit, siarczek |
2.8.1.9 |
| niningeryt (niningeryte) |
II/C.15 – grupa galeny; II/C.15-10 – niningeryt, siarczek |
2.8.1.6 |
| oldhamit (oldhamite) |
II/C.15 – grupa galeny; II/C.15-20 – oldhamit, siarczek |
2.8.1.5 |
| alabandyn (alabandite) |
II/C.15 – grupa galeny; II/C.15-30 – alabandyn, siarczek |
2.8.1.4 |
| troilit (troilite) |
II/C.19 – seria troilit-pirotyn-heideit; II/C.19-10 – trolilt, siarczek |
2.8.9.1 |
| pirotyn (pyrrhotite) |
II/C.19 – seria troilit-pirotyn-heideit; II/C.19-20 – pirotyn, siarczek |
2.8.10.1 |
| heideit (heideite) |
II/C.19 – seria troilit-pirotyn-heideit; II/C.19-70 – heideit, siarczek |
2.10.2.3 |
| wassonit (wassonite) |
II/C.20 – grupa nikielinu; II/C.20-140 – wassonit, siarczek |
|
| II/D – siarczki metali, siarka <1:1 (sulfides with metal, sulfur <1:1) |
| daubréelit (daubréelite) |
II/D.01 – linneite group; II/D.01-100 – daubréelit, siarczek |
2.10.1.11 |
| brezinait (brezinaite) |
II/D.05 – szereg brezinaitu; II/D.05-10 – brezinait, siarczek |
2.10.2.2 |
| II/F – siarczki niemetaliczne (sulfides with nonmetallic properties) |
| djerfischeryt (djerfisherite) |
II/F.06 – szereg djerfischeryt-thalfenisit; II/F.06-10 – djerfischeryt |
2.15.2.1 |
| caswellsilverit (caswellsilverite) |
II/F.08 – szereg caswellsilverit-schollhornit; II/F.08-10 – caswellsilverit, siarczek |
2.9.17.1 |
|
|
III – halogenki (halogenides)
|
|
W mineralogii halogenki to grupa minerałów będących solami kwasów:
fluorowego, chlorowego i pozostałych pierwiastków grupy VIIA (brom Br, jod I i astat At). Do tej grupy
zalicza się również minerały uwodnione będące solami kwasów halogenowodorowych, jak i sole w których
występują jony wodorotlenkowe ([OH]–) i tlenowe (O2–).
W halogenkach metali lekkich przeważają wiązania jonowe, halogenki
te są z reguły przezroczyste i bezbarwne (halit, sylwin) lub mają barwy allochromatyczne (zabarwienie
spowodowane jest domieszkami innych pierwiastków lub defektami sieci krystalicznej); wykazują niewielką gęstość,
niskie współczynniki załamania światła, słaby połysk i są dobrze rozpuszczalne w wodzie. W
halogenkach metali ciężkich (np. lawrencyt) przeważają wiązania jonowo-atomowe, mają znacznie większe
gęstości od halogenków metali lekkich; są zabarwione idiochromatycznie (mają barwę własną związaną
z ich składem chemicznym); mają wyższe współczynniki załamania światła, silniejszy połysk i dużo słabszą
rozpuszczalność w wodzie.
W meteorytach występują właściwie tylko chlorki – sole kwasu
chlorowodorowego, HCl. Ich łatwa rozpuszczalność w wodzie była m.in. powodem ich późnego wykrycia, gdyż
w procesie cięcia i preparowania próbek meteorytów stosuje się wodę, która powoduje ich szybkie wypłukanie.
|
Strunz (8) |
Dana (8) |
| III/A – proste halogenki, bezwodne, halogen 1:1 (simple halogenides,
without water, halogen 1:1) |
| halit (halite) |
III/A.02 – szereg halitu; III/A.02-30 – halit |
9.1.1.1 |
| sylwin (sylvite) |
III/A.02 – szereg halitu; III/A.02-40 – sylwin |
9.1.1.2 |
| lawrencyt (lawrencite) |
III/A.07 – seria tolbachitu; III/A.07-10 – lawrencyt (halogen 1:2, 1:3) |
9.2.3.1 |
|
|
IV – tlenki i wodorotlenki (oxides and hydroxides)
|
|
|
Strunz (8) |
Dana (8) |
| IV/A – tlenki metali, tlen 1:1 i 2:1 (oxides with metal, oxygen 1:1 and 2:1) |
| wustyt, wüstyt (wustite) |
IV/A.04 – grupa peryklazu; IV/A.04-20 – wustyt, tlenek |
4.2.1.6 |
| IV/B – tlenki metali, tlen 3:4 (oxides with metal, oxygen 3:4) |
| spinel (spinel) |
IV/B.01 – grupa spineli; IV/B.01-10 – spinel, tlenek |
7.2.1.1 |
| magnetyt (magnetite) |
IV/B.02 – grupa spineli; IV/B.02-20 – magnetyt, tlenek |
7.2.2.3 |
| trevoryt (trevorite) |
IV/B.02 – grupa spineli; IV/B.02-40 – trevoryt, tlenek |
7.2.2.5 |
| chromit (chromite) |
IV/B.03 – grupa spineli; IV/B.03-20 – chromit, tlenek |
7.2.3.3 |
| grossyt (grossite) |
IV/B.09 – grupa grossytu; IV/B.09-10 – grossyt, tlenek |
7.3.2.1 |
| IV/C – tlenki metali, tlen 2:3 (oxides with metal, oxygen 2:3) |
| korund (corundum) |
IV/C.04 – grupa hematytu; IV/C.04-10 – korund, tlenek |
4.3.1.1 |
| ilmenit (ilmenite) |
IV/C.05 – grupa ilmenitu; IV/C.05-20 – ilmenit, tlenek |
4.3.5.1 |
| hibonit (hibonite) |
IV/C.08 – seria yimngit-otjisumeit; IV/C.08-30 – hibonit, tlenek |
7.4.1.1 |
| perowskit (perovskite) |
IV/C.10-20 - ; (NSv10 - 01.CC.30) |
4.3.3.1 |
| armalcolit (armalcolite) |
IV/C.24 – seria armalcolit-arizonit; IV/C.24-10 – armalcolit, tlenek |
7.7.1.2 |
| IV/D – tlenki metali, tlen 1:2 (oxides with metal, oxygen 1:2) |
| kwarc (quartz) |
IV/D.01 – grupa kwarcu; IV/D.01-10 – kwarc, tlenek |
75.1.3.1 |
| trydymit (tridymite) |
IV/D.01 – grupa kwarcu; IV/D.01-20 – trydymit, tlenek |
75.1.2.1 |
| cristobailt (cristobalite) |
IV/D.01 – grupa kwarcu; IV/D.01-30 – cristobalit, tlenek |
75.1.1.1 |
| coezyt (coesite) |
IV/D.01 – grupa kwarcu; IV/D.01-50 – coezyt, tlenek |
75.1.4.1 |
| stiszowit (stishovite) |
IV/D.01 – grupa kwarcu; IV/D.01-60 – stiszowit, tlenek |
4.4.1.9 |
| lechatelieryt (lechatelierite) |
IV/D.01 – grupa kwarcu; IV/D.01-70 – lechatelieryt, tlenek |
75.0.0.0 |
| rutyl (rutile) |
IV/D.02 – grupa rutylu; IV/D.02–10 – rutyl, tlenek |
4.4.1.1 |
| baddeleyit (baddeleyite) |
IV/D.31 – szereg baddeleyit-uraninite; IV/D.31-10 – baddeleyit, tlenek |
4.4.14.1 |
| IV/F – wodorotlenki i uwodnione tlenki (hydroxides and oxidic hydrates) |
| goethyt (goethite) |
IV/F.06 – szereg diaspor-goethyt-faitknechtyt; IV/F.06-30 – goethyt |
6.1.1.2 |
| akaganeit, akaganéit (akaganéite) |
IV/F.06 – szereg diaspor-goethyt-faitknechtyt; IV/F.06-50 – akaganeit |
6.1.6.1 |
|
|
V – azotany, węglany, borany (nitrates,
carbonates, borates)
|
|
|
Strunz (8) |
Dana (8) |
| V/B – bezwodne węglany [CO3]2–, niezawierające anionów
innych grup (waterfree carbonates [CO3]2–
without unfamiliar anions) |
| kalcyt (calcite) |
V/B.02 – grupa kalcytu; V/B.02-20 – kalcyt, węglan |
14.1.1.1 |
| magnezyt (magnesite) |
V/B.02 – grupa kalcytu; V/B.02-30 – magnezyt, węglan |
14.1.1.2 |
| syderyt (siderite) |
V/B.02 – grupa kalcytu; V/B.02-40 – syderyt, węglan |
14.1.1.3 |
| dolomit (dolomite) |
V/B.03 – grupa dolomitu; V/B.03-10 – dolomit, węglan |
14.2.1.1 |
|
|
VI – siarczany, chromiany, molibdeniany, wolframiany
(sulfates, chromates, molybdates, tunstates)
|
|
|
Strunz (8) |
Dana (8) |
| VI/C – uwodnione siarczany niezawierające innych anionów (water-bearing
sulfates without unfamiliar anions) |
| epsomit (epsomite) |
VI/C.07 – seria epsomit-goslarit; VI/C.07-10 – epsomit, siarczan |
29.6.11.1 |
| morenosyt (morenosite) |
VI/C.07 – seria epsomit-goslarit; VI/C.07-20 – morenosyt, siarczan |
29.6.11.3 |
|
|
VII – fosforany, arseniany, wanadany (phosphates,
arsenates, vanadates)
|
|
Z meteorytowego punktu widzenia interesujące w tej grupie minerałów są
tylko fosforany (arseniany i wanadany nie występują w meteorytach w ilościach istotnych, jeśli w ogóle!?).
Wszystkie fosforany tej grupy klasyfikacyjnej są solami kwasu fosforowego (H3PO4;
fosfor na piątym stopniu utlenienia P5+). W zależności od stopnia podstawienia jonów
wodorowych wyróżnia się trzy szeregi fosforanów: pierwszorzędowe (H2PO4–),
drugorzędowe (HPO42–) i trzeciorzędowe (PO43–). W
meteorytach występują wyłącznie fosforany trzeciorzędowe. Rozpuszczalność fosforanów w wodzie maleje
wraz ze wzrostem rzędowości, fosforany pierwszorzędowe są dobrze rozpuszczalne, a wśród drugo- i
trzeciorzędowych rozpuszczalne są tylko sole metali alkalicznych (Na, K, ...).
|
Strunz (8) |
Dana (8) |
| VII/A – bezwodne fosforany [PO4]3–, niezawierające
aniony innych grup (waterfree phosphates [PO4]3–
without unfamiliar anions) |
| buchwaldyt (buchwaldite) |
VII/A.03 – seria nahpoite; VII/A.03-30– buchwaldyt |
38.1.2.2 |
| farringtonit (farringtonite) |
VII/A.05 – seria farringtonit-strontiowhitlockit; VII/A.05-10 – farringtonit |
38.3.1.2 |
| stanfieldyt (stanfieldite) |
VII/A.05 – seria farringtonit-strontiowhitlockit; VII/A.05-20 – stanfieldyt |
38.3.5.1 |
| panethyt (panethite) |
VII/A.05 – seria farringtonit-strontiowhitlockit; VII/A.05-30 – panethyt |
38.1.6.1 |
| brianit (brianite) |
VII/A.05 – seria farringtonit-strontiowhitlockit; VII/A.05-40 – brianit |
38.1.7.1 |
| whitlockit (whitlockite) |
VII/A.05 – seria farringtonit-strontiowhitlockit; VII/A.05-50 – whitlockit |
38.3.4.1 |
| chladniit (chladniite) |
VII/A.08 – seria chladniite-berzeliite-palenzonaite; VII/A.08-05 – chladniit (NSv10
08.AC.50) |
38.2.5.3 |
| VII/B – bezwodne fosforany [PO4]3–, zawierające
aniony innych grup (waterfree phosphates with unfamiliar anions) |
| apatytów grupa (apatite group) |
VII/B.39 – grupa apatytu-pyromorfitu; VII/B.39-00 |
41.8.1.0 |
| VII/C – fosforany uwodnione, niezawierające anionów innych grup (water-bearing
phosphates without unfamiliar anions) |
| melilit (melilite) |
VII/C.02 – seria faheyite-gainesite-(NaCs); VII/C.02-20 – melilit |
55.4.1.3 |
|
|
VIII – krzemiany (silicates)
|
|
Najbardziej rozbudowana i najliczniejsza grupa minerałów. Krzemiany są głównym
budulcem skorupy i płaszcza Ziemi, są również głównym składnikiem meteorytów.
|
Strunz (8) |
Dana (8) |
| VIII/A – krzemiany wyspowe, podwójny łańcuch [SiO4]4–
(nesosilicates (isolated tetrahedron) structures) |
| forsteryt (forsterite) |
VIII/A.04 – grupa oliwinu; VIII/A.04-10 – forsteryt |
51.3.1.2 |
| fajalit (fayalite) |
VIII/A.04 – grupa oliwinu; VIII/A.04-20 – fajalit |
51.3.1.1 |
| wadsleyit (wadsleyite) |
VIII/A.06 – seria wadsleyite; VIII/A.06-10 – wadsleyit; (NSv10 - 09.BE.02) |
51.3.4.1 |
| ringwoodyt (ringwoodite) |
VIII/A.06 – seria wadsleyite; VIII/A.06-20 – ringwoodyt |
51.3.3.1 |
| majoryt (majorite) |
VIII/A.08-60; (HSv10 - 09.AD.09) |
51.4.3a.5 |
| reidyt (reidite) |
VIII/A.09 – grupa cyrkonu; VIII/A.09-15 – reidyt |
51.5.6.1 |
| VIII/C – krzemiany grupowe, [Si2O7]6– (sorosilicates
(dimer) structures) |
| akermanit, åkermanit (akermanite) |
VIII/C.02 – grupa melilitu; VIII/C.02-10 – akermanit |
55.4.1.1 |
| gehlenit (gehlenite) |
VIII/C.02 – grupa melilitu; VIII/C.02-15 – gehlenit |
55.4.1.2 |
| VIII/F – krzemiany łańcuchowe, podwójny łańcuch [Si2O6]4–
(inosilicates (chain and band) structures) |
| klinoenstatyt (clinoenstatite) |
VIII/F.01 – grupa piroksenu, klinopiroksen; VIII/F.01-10 – klinoenstatyt |
65.1.1.1 |
| klinoferrosilit (clinoferrosilite) |
VIII/F.01 – grupa piroksenu, klinopiroksen; VIII/F.01-10 – klinoferrosilit |
65.1.1.2 |
| pigeonit (pigeonite) |
VIII/F.01 – grupa piroksenu, klinopiroksen; VIII/F.01-40 – pigeonit |
65.1.1.4 |
| diopsyd (diopside) |
VIII/F.01 – grupa piroksenu, klinopiroksen; VIII/F.01-50 – diopsyd |
65.1.3a.1 |
| hedenbergit (hedenbergite) |
VIII/F.01 – grupa piroksenu, klinopiroksen; VIII/F.01-60 – hedenbergit |
65.1.3a.2 |
| augit (augite) |
VIII/F.01 – grupa piroksenu, klinopiroksen; VIII/F.01-90 – augit |
65.1.3a.3 |
| kosmochlor (kosmochlor) |
VIII/F.01 – grupa piroksenu, klinopiroksen; VIII/F.01-170 – kosmochlor |
65.1.3c.4 |
| hipersten (hypersthene) |
VIII/F.02 – grupa piroksenu, ortopiroksen |
65.1.2.2 |
| bronzyt (bronzite) |
VIII/F.02 – grupa piroksenu, ortopiroksen; VIII/F.02-00 – bronzyt |
65.0.0.0 |
| enstatyt (enstatite) |
VIII/F.02 – grupa piroksenu, ortopiroksen; VIII/F.02-10 – enstatyt |
65.1.2.1 |
| ferrosilit (ferrosilite) |
VIII/F.02 – grupa piroksenu, ortopiroksen; VIII/F.02-20 – ferrosilit |
65.1.2.2 |
| krinowit (krinovite) |
VIII/F.14 – grupa aenigmanitu; VIII/F.14-10 – krinowit |
69.2.1a.4 |
| wollastonit (wollastonite) |
VIII/F.18 – seria wollastonite-foshagite; VIII/F.18-10 – wollastonit |
65.2.1.1a |
| VIII/H – krzemiany warstwowe, [Si4O10]4– (phyllosilicates
(layered) structures) |
| chryzotyl (chrysotile) |
VIII/H.27 – grupa serpentynitu; VIII/H.27-00 – chryzotyl |
71.1.2d.0 |
| antygoryt (antigorite) |
VIII/H.27 – grupa serpentynitu; VIII/H.27-10 – antygoryt |
71.1.2a.1 |
| klinochrysolit (clinochrysolite) |
VIII/H.27 – grupa serpentynitu; VIII/H.27-30 – klinochrysolit |
71.1.2d.1 |
| greenalit (greenalite) |
VIII/H.27 – grupa serpentynitu; VIII/H.27-60 – greenalit |
71.1.2b.4 |
| cronstedtyt (cronstedtite) |
VIII/H.27 – grupa serpentynitu; VIII/H.27-120 – cronstedtyt |
71.1.2c.7 |
| nepouit, népouit (nepouite) |
VIII/H.27 – grupa serpentynitu; VIII/H.27-150 – nepouit |
71.1.2b.3 |
| pecorait (pecoraite) |
VIII/H.27 – grupa serpentynitu; VIII/H.27-160 – pecorait |
71.1.2d.4 |
| VIII/J – krzemiany szkieletowe, [Si3O8]4– (tectosilicates
(network) structures) |
| ortoklaz (orthoclase) |
VIII/J.06 – grupa skaleni; VIII/J.06-40 – ortoklaz |
76.1.1.1 |
| celsjan (celsian) |
VIII/J.06 – grupa skaleni; VIII/J.06-60 – celsjan |
76.1.1.4 |
| plagioklaz (plagioclase) |
VIII/J.07 – grupa skaleni; VIII/J.07-00 – plagioklaz |
76.1.3.0 |
| albit (albite) |
VIII/J.07 – grupa skaleni; VIII/J.07-20 – albit |
76.1.3.1 |
| oligoklaz (oligoclase) |
VIII/J.07 – grupa skaleni; VIII/J.07-30 – oligoklaz |
76.1.3.2 |
| bytowit (bytownite) |
VIII/J.07 – grupa skaleni; VIII/J.07-60 – bytowit |
76.1.3.5 |
| anortyt (anorthite) |
VIII/J.07 – grupa skaleni; VIII/J.07-70 – anortyt |
76.1.3.6 |
|
|
IX – związki organiczne (organic compounds)
|
|
W chondrytach węglistych odkryto wiele związków organicznych, ale żaden z
nich nie jest klasyfikowany jako minerał.
|
|
Zobacz również
|
|
|
