Pustynia Atakama – Mekka astronomów

Dzień z życia poszukiwacza meteorytów w Chile

Obłoki Magellana (Magellanic Clouds) i światło zodiakalne (Zodiacal light)

Pierwszy raz w życiu byłem na półkuli południowej! Nie przypuszczałem, że kiedykolwiek będzie mi dane zobaczyć Obłoki Magellana (Magellanic Clouds)!

  Już pierwszej nocy na pustyni, wysoko nad horyzontem widać było dwa jasne obłoki. Myślałem, że OM są mniejsze, więc widok dwóch olbrzymich mgławic widocznych pośród mrowia gwiazd, robi wrażenie na każdym miłośniku astronomii. I tak przez kolejne noce napawałem się ich widokiem bez końca.

Pierwsze zdjęcie Obłoków Magellana! 8-11-2017, 21:33 (zdjęcie oryginalne) (f17/2.8, 30 s, ISO 2000, EV +5.0)	Najlepsze ze zdjęć Obłoków Magellana 8-11-2017, 21:44 (zdjęcie oryginalne, b/w) (f24/2.8, 30 s, ISO 1250, EV +5.0)	Wersja b/w zdjęcia z lewej. Widać Mgławicę Tarantula! Nad Małym Obłokiem jasna gromada kulista 47 Tuc. 8-11-2017, 21:44 (wersja b/w) (f24/2.8, 30 s, ISO 1250, EV +5.0)
8-11-2017, 21:45 (zdjęcie oryginalne) (f24/2.8, 30 s, ISO 1250, EV +5.0)	Obłoki Magellana, Droga Mleczna, światło zodiakalne (oraz niebieski namiot Marcina i światła na drodze) 8-11-2017, 22:51 (zdjęcie oryginalne) (f8/4, 30 s, ISO 6400, EV +5.0)	Obłoki Magellana, Droga Mleczna, światło zodiakalne, wschód Oriona (oraz niebieski namiot Marcina i światła na drodze) 8-11-2017, 23:00 (zdjęcie oryginalne) (f8/4, 30 s, ISO 6400, EV +5.0)
Droga Mleczna i światło zodiakalne 8-11-2017, 22:49 (zdjęcie oryginalne) (f8/4, 30 s, ISO 6400, EV +5.0)

Jest w internecie nieskończenie wiele, nieskończenie lepszych zdjęć Obłoków Magellana, np.: Petr Horálek – In the deep Atacama desert (close to the Paranal Observatory)

O świetle zodiakalnym i wyjątkowości pustyni Atakama można również posłuchać na kanale YouTube.

Obserwatorium astronomiczne Paranal Observatory ESO

Jeżdżąc po pustyni Atakama wielokrotnie widzieliśmy na odległych szczytach kopuły teleskopów. Najliczniej jest chyba reprezentowana w Chile europejska organizacja ESO – European Southern Observatory. Realizuje ona wiele spektakularnych, wybiegających technicznie w odległą przyszłość oraz kosmicznie kosztownych projektów. Tak, jak fizycy wybudowali sobie Wielki Zderzacz Hadronów (LHC), tak ESO buduje lub już eksploatuje w Chile na górze Cerro Paranal system Very Large Teleskope (VLT; 4 lustra po 8,2 metra) oraz Extremely Large Telescope (ELT; ma mieć średnicę 39,3 m), a na wschodzie kraju, na wysokości ponad 5000 m n.p.m., teleskop Giant Magellan Telescope (GMT; 25,5 m średnicy)!

  Nie próbowaliśmy z braku czasu zapisać się na zwiedzanie któregoś z obserwatoriów, ale podjechaliśmy blisko Paranal Observatory, by choć przez chwilę popatrzeć na projekt marzeń.

W drodze na górę Cerro Paranal (European Southern Observatory, Paranal Observatory)	Wstęp na teren obserwatorium tylko dla personelu. Można zapisać się na wycieczkę, ale są one organizowane tylko w soboty	Widok na obserwatoria i niżej położone biura, laboratoria i pracownie. Na szczytach: po lewej cztery kopuły systemu Very Large Teleskope (VLT) i towarzyszący im VLT Survey Telescope (VST); po prawej kopuła systemu VISTA Survey Telescope
Model w skali 1:1 jednego z czterech luster systemu Very Large Telescope (VLT) o średnicy 8,2 m!	W nocy z 13 na 14 listopada spaliśmy w pobliżu obserwatorium z pięknym jego widokiem na horyzoncie

Mając na noclegu taki widok na horyzoncie, próbowałem zrobić kilka „artystycznych zdjęć”. Kopuły (a raczej futurystyczne hangary) teleskopów, a nad nimi niebo z planetami. Natomiast rano chciałem prześledzić powolne oświetlanie kolejnych szczytów i połaci pustyni przez wschodzące Słońce.

Merkury i Saturn nad Cerro Paranal 13-11-2017, 21:05 (f38/7.1, 30 s, ISO 200, EV +5.0)	Nocny widok na obserwatorium Paranal 13-11-2017, 21:09 (f70/7.1, 30 s, ISO 1250, EV +5.0)
14-11-2017, 06:52 W pierwszych promieniach poranka	14-11-2017, 06:52 Na szczytach: po lewej cztery kopuły systemu Very Large Teleskope (VLT) i towarzyszący im VLT Survey Telescope (VST); po prawej kopuła systemu VISTA Survey Telescope	15-11-2017, 06:29
14-11-2017, 07:01	14-11-2017, 07:16	14-11-2017, 07:16 W pełnym Słońcu
W drodze do Paranal (Tomek, Marcin, Jan) 14-11-2017 (fot. Marcin Cimała)	Paranal 14-11-2017 (fot. Marcin Cimała)
Paranal Observatory 14-11-2017 (fot. Marcin Cimała)	Paranal Observatory 14-11-2017 (fot. Marcin Cimała)	La Silla Observatory Widok na obserwatorium z drogi Route 5 (część Pan-American Highway) 8-11-2017 (fot. Marcin Cimała)

Wow, teleskop VISTA z Paranal Observatory, był jednym z pierwszych teleskopów, który zaobserwował w świetle widzialnym zderzenie dwóch gwiazd neutronowych – zjawisko GW170817! Później obserwacje tego zjawiska prowadziły również inne chilijskie teleskopy ESO – VLT, VST oraz NTT z obserwatorium La Silla.

Merkury, Saturn i reszta południowej menażerii

Ostatni raz widziałem Merkurego kilkadziesiąt lat temu (nie licząc obserwacji tranzytu Merkurego przed tarczą Słońca w maju 2016 roku). A tu masz..., jak na dłoni, a raczej, jak w planetarium.   Po sam horyzont! Merkury nie oddala się od Słońca na więcej niż 28°, co w naszych szerokościach geograficznych nie sprzyja jego obserwacją. Nachylenie ekliptyki w Polsce powoduje, że zachodzi/wschodzi on tuż po/przed Słońcem. Co innego na szerokościach zwrotnikowych (równikowych), tam Merkury „wznosi się” nad Słońcem niemal pionowo!

  Smaczku zdjęciom dodają wszechobecne na widnokręgu góry!

  Poza widocznymi na zachodnimi niebie Merkurym i Saturnem, dosyć dobrze widać, akurat nad horyzontem o tej porze doby, Drogę Mleczną i światło zodiakalne! Na zdjęciach o dużym czasie naświetlania udaje się dostrzec nawet sporo obiektów z katalogu Messiera.

Merkury: jasność –0,3m, średnica 5,2", elongacja 18° Saturn: jasność 0,5m, średnica 15,3", elongacja 40° Widoczne światła na odległej drodze. Na dole zdjęcia widać niebo odbijające się w masce samochodu! (samochód nie był jeszcze koszmarnie zakurzony) 08-11-2017, 21:02 (zdjęcie oryginalne) (f17/5.6, 15 s, ISO 200, EV 0.0)	Merkury, Saturn, α i β Centauri 08-11-2017, 21:08 (zdjęcie oryginalne) (f17/6.3, 15 s, ISO 200, EV 0.0)	Obraz głębokiego nieba (zdjęcie mocno przerobione w PS) Daje się dostrzec na zdjęciu wiele obiektów z katalogu Messiera: M6, M7, M8, M20, NGC 6231. Widać zagęszczenia Drogi Mlecznej i światło zodiakalne!! Wersja b/w na której doskonale widać obiekty Messiera i światło zodiakalne 11-11-2017, 21:21 (zdjęcie oryginalne) (f17/8, 30 s, ISO 1250, EV 0.0)
Merkury: jasność –0,3m, średnica 5,4", elongacja 19° 11-11-2017, 20:51 (zdjęcie oryginalne) (f70/5.6, 13 s, ISO 200, EV 0.0)	Merkury, Saturn 11-11-2017, 20:52 (zdjęcie oryginalne) (f17/5.6, 30 s, ISO 200, EV 0.0)	Merkury nisko nad horyzontem 11-11-2017, 21:18 (zdjęcie oryginalne) (f70/8, 30 s, ISO 400, EV 0.0)
Droga Mleczna i światło zodiakalne 08-11-2017 (fot. Marcin Cimała) (f7/2.8, 15 s, ISO 400, EV 0.0)

Wenus

Udało mi się dwukrotnie wstać przed wschodem Słońca (niechętnie, ze względu na przejmujące zimno i wiatr ) i sfotografować nisko nad wschodnim horyzontem jaśniejącą Wenus (jasność –3,9^m).

  Na zdjęciu z 15 listopada na porannym niebie widać było młody Księżyc. Dla nas, mieszkańców półkuli północnej, taka faza Księżyca w tej konfiguracji do Słońca i horyzontu kojarzy się z zachodem Słońca! Nic z tego.   Na półkuli południowej Słońce wstaje oczywiście na wschodzie, ale idzie po niebie „w drugą stronę”. W południe jest na północnej stronie! Trzeba trochę czasu by się przestawić na „odwrotną” drogę Słońca na niebie. Czasami ta konfiguracja – Słońce w południe jest na północy – utrudniała nawigowanie na pustyni. Przyzwyczajenia mieszkańca północy przeszkadzały.

Wenus: jasność –3,9m, średnica 10,2", elongacja –14° 11-11-2017, 06:19 (zdjęcie oryginalne) (f70/5.6, 1/10 s, ISO 200, EV 0.0)

Wschód Słońca! Wenus: jasność –3,9m, średnica 10,1", elongacja –13° 15-11-2017, 06:29 (zdjęcie oryginalne) (f42/3.5, 1/80 s, ISO 200, EV 0.0)

Księżyc

Tak jak pisałem wcześniej, jeśli na porannym (na wschodzie)/wieczornym (na zachodzie) niebie widać Księżyc, to jego konfiguracja w stosunku do Słońca i horyzontu wygląda inaczej niż na półkuli północnej. To znaczy, że np. na półkuli południowej zdjęcie zachodzącego młodego Księżyca wygląda jak jego wschód.

Zachód Słońca! Młody Księżyc (faza 0,023; ~1d14h) Merkury: jasność –0,3m, średnica 6,5", elongacja 22° 19-11-2017, 20:58 (zdjęcie oryginalne) (f46/5.6, 6 s, ISO 400, EV 0.0)	Zachód Słońca! Młody Księżyc (faza 0,023!) Widać również kilka obiektów z katalogu Messiera 19-11-2017, 21:02 (zdjęcie oryginalne) (f17/5.6, 30 s, ISO 400, EV 0.0)
Zachód Słońca! Młody Księżyc (faza 0,057) 20-11-2017, 20:08 (zdjęcie oryginalne) (f35/5, 1/800 s, ISO 200, EV 0.0)	Zachód Słońca! Młody Księżyc (faza 0,057) 20-11-2017, 20:33 (zdjęcie oryginalne) (f46/4, 1/125 s, ISO 1600, EV 0.0)	Młody Księżyc 20-11-2017, 21:07 (zdjęcie oryginalne) (f70/4, 6 s, ISO 800, EV -1.0)

Zwrotnik Koziorożca (Tropic of Capricorn, hiszp. Trópico de Capricornio)

Zwrotnik Raka i równik przekroczyliśmy w samolocie, więc nie było specjalnej celebracji tych chwil. Ale zwrotnik Koziorożca przekraczaliśmy wielokrotnie i były pamiątkowe foty!

  W lipcu 2019 roku podczas naszej wyprawy na całkowite zaćmienie Słońca w Chile, również kilkukrotnie przekraczaliśmy zwrotnik Koziorożca.

Bieguny wędrują, więc jest to w gruncie rzeczy miejsce umowne, ale murowane (w dniu 30 listopada 2017 roku zwrotnik Koziorożca miał szerokość -23°26′13.1″) 15-11-2017

Niby banał, ale frajda wielka (Línea Trópico de Capricornio) 15-11-2017

Polowanie na Leonidy

Na 17 listopada przewidziane było maksimum roju Leonidów. Noc wcześniej 16 oraz samego 17 listopada nastawiłem aparat z obiektywem rybie oko na automatyczną ekspozycję i zrobiłem po kilkanaście 30 sekundowych ujęć. Niestety moja stacja bolidowa nie zarejestrowała żadnego meteora. Ale widać na zdjęciach Obłoki Magellana, nisko nad horyzontem Drogę Mleczną, wschodzący gwiazdozbiór Oriona. Na dwóch kadrach z nocy 17 listopada widać ślad przelatującego sztucznego satelity.

Jeden z kilkunastu kadrów serii 1 Widoczne Obłoki Magellana 16-11-2017, 22:10 (f8/4, 30 s, ISO 1250, EV +5.0)	Jeden z kilkunastu kadrów serii 2 Widoczne Obłoki Magellana 16-11-2017, 22:29 (f8/4, 30 s, ISO 1250, EV +5.0)	Jeden z kilkunastu kadrów serii 3 Wschodzący gwiazdozbiór Oriona Widoczne Obłoki Magellana (zdjęcie stackowane) 16-11-2017, 22:52 (f8/4, 30 s, ISO 1250, EV +5.0)
Jeden z kilkunastu kadrów serii 4 Ślad przelatującego sztucznego satelity 17-11-2017, 21:38 (f8/5.6, 30 s, ISO 2000, EV +5.0)	Jeden z kilkunastu kadrów serii 5 Wschodzące Plejady (zdjęcie stackowane) 17-11-2017, 21:54 (f8/4, 30 s, ISO 2000, EV +5.0)

Na pomoc przychodzą komputery

Miłośnik meteorytów i astronomii, autor portalu SkarbyKosmosu Mateusz Żmija, zaproponował pomoc w obróbce zdjęć z polowania na Leonidy. Za pomocą popularnej w astrofotografii techniki składania zdjęć – stackowania – udało mu się wydobyć więcej szczegółów z serii zdjęć.

  Poniżej wyniki jego pracy. Fajniej wyszły Obłoki Magellana z serii 3 i imponujący zasięg światła zodiakalnego widoczny w serii 5!

Efekt stackowania zdjęć z serii 3 (wersja b/w) Dużo lepiej widać Obłoki Magellana (obróbka Mateusz Żmija)

To samo co po lewej stronie, ale w negatywie! (obróbka Mateusz Żmija)

Efekt stackowania zdjęć z serii 5 Rewelacyjnie widać światło zodiakalne!! Na dole kadru widać galaktykę M31 w Andromedzie! (obróbka Mateusz Żmija)

 Dzięki! Wyszło wspaniale!

Sprzęt, fotografie

Aparat: Nikon D7000; obiektywy: Sigma DC 17-70 mm 1:2.8-4 MACRO HSM; Sigma 8 mm 1:4 D EX FISHEYE 180°; Nikon AF NIKKOR 24 mm 1:2.8.

Punkt obserwacji: Chile, pustynia Atakama.

Czasy zdjęć (dane EXIF)  -5h; White Balance auto; format JPG.

Marcin zrobił też kilka zdjęć nieba swoim sprzętem: Panasonic DMC-G7.

Obróbka części zdjęć – Mateusz Żmija.

Zobacz również

2019 – Całkowite zaćmienie Słońca, 2 lipca 2019 r.

2018 – Roque de los Muchachos Observatory, październik/listopad 2018 r.

2016 – Tranzyt Merkurego, 9 maja 2016 r.

2006 – Całkowite zaćmienie Słońca, 29 marca 2006 r.

2005 – Obrączkowe zaćmienie Słońca, 3 października 2005 r.

1999 – Całkowite zaćmienie Słońca, 11 sierpnia 1999 roku

(2019 – La Silla Observatory  •  Mano del Desierto)

Inne obserwacje

Oraz nasze meteoryty z Chile: El Médano 391, Los Vientos 17axx, Paposo 042

Linki zewnętrzne

Strona Tomka z galerią zdjęć z poszukiwań meteorytów – Half Million Pesos

Wikipedia – Atacama Desert  •  Paranal Observatory  •  Very Large Teleskope (VLT)  •  VLT Survey Telescope (VST)  •  VISTA Survey Telescope  •  ESO - European Southern Observatory   •  Wielki Zderzacz Hadronów (LHC)  •  Extremely Large Telescope (ELT)  •  Giant Magellan Telescope (GMT)  • 
Wikipedia – Leonids  •  Magellanic Clouds  •   Messier objects   •   Zodiacal light  •  47 Tuc

Astronomy Picture of the Day – Magellanic Mountain (28.04.2018)

Petr Horálek Photography – Fulldome UHD Images

YouTube – ESOcast 82: Zodiacal Light  •  ESObservatory  •  Dzień z życia poszukiwacza meteorytów w Chile

Urania – efemerydy 2107

Fazy: US Naval Observatory – Apparent Disk of Solar System Object