Poszukiwany METEORYT

Rysopis

(rys. Jacek Drążkowski)

Nie istnieje przepis na znalezienie meteorytu, ale kilka charakterystycznych cech powinno Ci ułatwiać wytropienie kandydata na meteoryt:

• wzrost: od kilku milimetrów do kilku metrów;

• waga: od ułamka grama do kilku ton;

• znaki szczególne:

  • powierzchnia pokryta cienką, ciemną skorupą, najczęściej matową, rzadziej błyszczącą,

  • na powierzchni bywają płytkie wgłębienia, jak odciski kciuka, tzw. regmaglipty,

  • zaoblone kształty,

  • pod skorupą jest szary lub zielonkawy kamień z ziarenkami metalicznego żelaza z niklem lub cały składa się z żelaza,

  • zwykle przyciąga magnes.

Więcej szczegółowych informacji znajdziesz na naszych stronach i w Internecie.

Uwaga: Po dłuższym pobycie na Ziemi skorupa i cały meteoryt rdzewieją (wietrzeją) upodabniając się z czasem do sąsiednich kamieni i coraz trudniej go rozpoznać! Jeśli więc chcesz zwiększyć swoje szanse na znalezienie gościa z kosmosu wybierz się do muzeum z ekspozycją meteorytów. Oglądaj jak najwięcej zdjęć w Internecie, z czasem nabierzesz wprawy we wstępnym rozpoznawaniu. Uzbrojony w taką wiedzę możesz wyruszyć w teren zabierając ze sobą magnes neodymowy, lupkę i arkusz papieru ściernego – to wystarczy, by nie znosić do domu kilogramów „dziwnych” kamieni.

Uwaga przed fałszywymi meteorytami ziemskiego pochodzenia!

Gdzie szukać?

Cechy fizyczne

Nie zawsze będziemy mieli szczęście znaleźć świeży meteoryt. Ale nawet zwietrzałe i zmienione meteoryty mają cechy, które odróżniają je od ziemskich skał – są to magnetyczność i ciężar właściwy.

Magnetyczność

Metaliczne żelazo jest pospolitym składnikiem większości meteorytów – zatem będą one przyciągane przez magnes. Najlepiej używaj silniejszych magnesów neodymowych, ponieważ pewne grupy meteorytów zawierają mało żelaza. Również zwietrzałe meteoryty mogą zawierać małe ilości metalicznego żelaza (powstałe w wyniku wietrzenia tlenki i wodorotlenki żelaza nie są magnetyczne!).

  Czy meteoryt jest przyciągany przez magnes sprawdzaj metodą opisaną m.in. przez Andrzeja S. Pilskiego w Poradniku poszukiwacza meteorytów. Zawieszony na nitce mały magnes neodymowy zbliż delikatnie do kamienia, jeśli zacznie się do niego „przyklejać” to znaczy, że w swoim składzie ma metaliczne żelazo. Metoda pozwala wykrywać nawet małą magnetyczność, co może być ważne w identyfikacji meteorytów zwietrzałych lub typów ubogich w żelazo (stop Fe-Ni). Oczywiście w meteorytach żelaznych i żelazno-kamiennych magnes dosłownie „wskoczy” na okaz .

  Jeśli w meteorycie znajduje się metaliczne żelazo to będzie ono ZAWSZE domieszkowane niklem! Jest pewna nieliczna grupa meteorytów (achondrytów), w których żelazo nie zawiera niklu, ale nie jest to metaliczne żelazo kosmogeniczne, lecz żelazo pochodzące z redukcji krzemianów bogatych w jony Fe⁺².

  Jeśli podejrzany kamień jest „metaliczny” ale nie przyciąga magnesu to NIE jest meteorytem! Wiele minerałów ma metaliczny połysk. Można również znaleźć odpad produkcyjny – jakiś syntetyczny spiek lub eksperymentalny kompozyt (sam diagnozowałem kilka takich znalezisk).

  Meteoryty nie są magnetyczne! Jeśli zbliżona do nich igła magnetyczna ulega małym wychyleniom to jest to spowodowane jedynie przez zaburzenie pola magnetycznego igły przez bryłę meteorytu zawierającą żelazo (ferromagnetyk). Właśnie tę własność zaburzania pola magnetycznego przez metale (ferromagnetyki i paramagnetyki) wykorzystuje się w wykrywaczach metalu do poszukiwań meteorytów.

Uwaga: Nie wszystkie meteoryty są przyciągane przez magnes!

Uwaga: Wiele bazaltów również przyciąga magnes, powoduje to zawarty w nich magnetyt (bywają również bazalty zawierające żelazo rodzime!).

Ciężar

Ponieważ większość meteorytów ma metaliczne żelazo (z domieszką niklu), są one wyraźnie cięższe od ziemskich skał o porównywalnej wielkości. Wystarczy wziąć do ręki podejrzany kamień, by mózg nam podpowiedział, że jest on „jakiś taki cięższy”. Zakodowane wzorce ile co powinno ważyć, są dobrym wyznacznikiem w ocenie. Z codziennego doświadczenia wiesz na jaki wysiłek należy się przygotować sięgając po konkretny przedmiot. Dla pewności możesz w drugim ręku „zważyć” podobnej wielkości pospolity kamień. Z meteorytami żelaznym i żelazno-kamiennymi (50/50 – metal/krzemiany) sprawa jest bardziej oczywista, żelazo ma gęstość około 7,8 g/cm³, natomiast większość skał ziemskich ma gęstość poniżej 3,5 g/cm³, więc różnica wagi jest łatwo wyczuwalna.

Uwaga: Są typy meteorytów, które są lżejsze od skał ziemskich!

„Pospolitość”

Jeśli znajdziesz „dziwne” kamienie, rozejrzyj się dookoła. Jeśli jest ich dużo, zastanów się czy nie stoi to w sprzeczności z faktem o rzadkim występowaniu meteorytów! Jeśli cała okolica jest dosłownie usiana podobnymi kamieniami, nawet jeśli są one „dziwne” i „przypominają” meteoryty, to prawdopodobnie nimi nie są. No chyba, że mamy kosmiczne szczęście i znaleźliśmy się w środku elipsy obfitego spadku .

Wygląd zewnętrzny

Sprawdziłeś magnetyczność kamienia i jego ciężaru, teraz czas na skorupę i regmaglipty. Skorupę lub jej resztki mają w zasadzie tylko świeże spadki lub mało zwietrzałe meteoryty. Jeszcze mniej okazów ma łatwo rozpoznawalne regmaglipty. Częściej można je zobaczyć na meteorytach żelaznych. Większość kompletnych okazów ma jednak tylko zaoblone kształty i bardziej przypominają one nieregularne otoczaki „po przejściach” .

Skorupa

Jedną z charakterystycznych cech świeżo spadłych meteorytów jest pokrywająca okazy skorupa obtopieniowa. Typowa skorupa jest czarnobrązowa, czarna lub niebieskawoczarna (ale niektóre meteoryty mają skorupę jasną, np. Norton County*). Ma ona niewielką grubość nie przekraczającą 2 mm (najczęściej poniżej 1 mm). Czasami jest lekko spieniona, a jeszcze rzadziej występują na niej oznaki płynięcia materii – strużki i zastygłe krople. W wyniku procesów wietrzenia skorupa szybko przybiera odcień rdzawy lub ulega degradacji.

Uwaga: Rdzawą skorupę na powierzchni mają ziemskie bazalty i wiele innych skał, np. piaskowce często pokryte są zewnętrzną powłoką o innej barwie niż środek.

Regmaglipty

Na powierzchniach wielu okazów meteorytów występują charakterystyczne płytkie zagłębienia (podobne do odcisków palców w glinie) wytworzone turbulentnym przepływem powietrza w czasie przejścia meteoroidu przez atmosferę. Proces ablacji i wykruszanie się fragmentów rzeźbią na powierzchni meteorytu charakterystyczny wzór regmagliptów. Najładniejsze i najbardziej wyraźne regmaglipty mają meteoryty żelazne, natomiast na meteorytach kamiennych są one płytsze i mniej liczne. Ciekawe jest to, że rozmiar regmagliptów stanowi 1/8-1/10 rozmiaru okazu!

Uwaga: Wgłębienia na powierzchni ziemskich kamieni mogą być wynikiem szybszego wykruszania się niektórych jego składników.

Kształt

Większość meteorytów kamiennych ma zaoblone kształty, krawędzie w kompletnych okazach są zaokrąglone, jak w ziemskich kamieniach obrabianych przez wodę w potokach. Podczas przelotu przez atmosferę w wyniku ablacji wszelkie znaczne nieregularności kształtu ulegają wygładzeniu. Jeśli następuje fragmentacja meteoroidu, powstające nowe powierzchnie szybko ulegają ponownemu nadtopieniu i pokrywają się skorupą obtopieniową wygładzając swój kształt (ale nie zawsze proces fragmentacji zachodzi na tyle wysoko, żeby „ogniowe warunki” wytworzyły skorupę i wygładziły krawędzie). Jeśli meteoryt uległ rozbiciu, ostre krawędzie oddzielają ciemną skorupę na powierzchni od najczęściej jaśniejszego wnętrza. Na powierzchni mogą występować regmaglipty. Rozpadający się meteoroid często pęka wzdłuż płaszczyzn pokrywających się z żyłkami szokowymi, więc dosyć często wiele okazów przypomina wielościany z „płaskimi” kilkoma powierzchniami.

  Jeśli meteoroid w trakcie przelotu przez atmosferę nie koziołkował, to spadły meteoryt przyjmuje kształt stożka. Mówimy wówczas o meteorycie orientowanym.

  Meteoryty żelazne mają częściej nieregularne kształty, co też znacznie odróżnia je od ziemskiego złomu.

Wygląd wewnętrzny

Jeśli znaleziony kamień przeszedł powyższe testy i żadna z cech go nie zdyskwalifikowała z kandydata na meteoryt, pora zajrzeć do jego wnętrza. Przyda ci się papier ścierny i lupka. Papierem ściernym zeszlifuj mały fragment powierzchni w celu odsłonięcia wnętrza okazu. Na kilku milimetrach kwadratowych szlifu za pomocą lupki spróbuj wypatrzyć chondry i/lub małe połyskujące ziarenka metalu. To w warunkach polowych, natomiast jeśli masz już kamień w domu, to możesz za pomocą piły odciąć większy fragment (ale na tyle mały, by nie oszpecić być może prawdziwego meteorytu!) i przeprowadzić dodatkowe testy. Odcięty fragment posłuży później w ewentualnej dalszej identyfikacji lub klasyfikacji – nie wyrzucaj go.

Drobinki metalu

Jeśli na powierzchni szlifu widzisz srebrzyste, metaliczne drobne ziarenka to rośnie szansa, że jest to meteoryt. Część ziarenek może mieć złotawy odcień, mogą to być drobinki siarczku żelaza – troilitu, też charakterystycznego dla meteorytów.

  Dużo prostsza jest sprawa z meteorytami żelazno-kamiennymi i żelaznymi. W tych pierwszych żelazo metaliczne stanowi około 50% objętości. Pozostałe 50% to w pallasytach żółtawe, zielonkawe lub miodowe kryształy oliwinu, a w mezosyderytach mieszanka różnych krzemianów. Jeśli taki kamień jest zwarty, nie ma dziur, bąbli i pustek to zabierz go i zrób test na obecność niklu w żelazie.

  Meteoryty żelazne w ponad 90% składają się ze stopu żelazo-niklu (Fe-Ni) i aby stwierdzić kosmiczne pochodzenie bryły też musisz zrobić test na nikiel. Popularny test polegający na trawieniu powierzchni szlifu alkoholowym roztworem kwasu azotowego w celu uwidocznienia charakterystycznych dla meteorytów żelaznych figur Widmanstättena, dla małych powierzchni szlifu może nie mieć sensu. Ataksyty, heksaedryty i oktaedryty gruboziarniste mogą w tej skali dać negatywny wynik. Jeśli trafisz na żużle czy żeliwo to w kontakcie z kwasem azotowym stracą połysk i mocno ściemnieją.

Jeśli masz kawałek metalu, który przyciąga magnes i chcesz wiedzieć, czy jest to meteoryt, zrób analizę chemiczną pierwiastków: żelaza (Fe), niklu (Ni), chrom (Cr) i manganu (Mn).

  Jeśli próbka metalu zawiera mniej niż 1% niklu, to nie jest meteorytem! (najmniejszą stwierdzoną zawartość niklu ma meteoryt żelazny Bellsbank (IIG), ~4,1%)

  Metal w meteorytach ma również bardzo niskie stężenie chromu i manganu (<0,02%). Jeśli zawartości chromu lub manganu przekraczają 0,02% to nie jest to meteoryt! (źródło: Korotev, WUSTL) (uwaga: w bazie Koblitz MetBase znajduje się 98 meteorytów żelaznych, w których zawartość Cr jest większa od 0,02%; np. popularna Mundrabilla (IAB-ungr) ma ok. 0,14%, a NWA 468 (IAB-ungr) aż 0,4%; chociaż wyniki poszczególnych analiz znacznie się różnią!)

  Liczna grupa meteorytów kamiennych, tzw. achondrytów nie ma chondr i metalicznego żelaza, jest więc bardzo trudno zidentyfikować kamień należący do tej grupy. Lecz achondryty stanowią tylko kilka procent znalezionych meteorytów, więc szansa, że na nie trafisz jest niewielka .

Uwaga: Jeśli na szlifie błyszczą jakieś metaliczne drobinki, ale kamień nie przyciąga magnesu to raczej NIE jest to meteoryt.

Uwaga: Brak niklu w fazie metalicznej dyskwalifikuje znalezisko.

Uwaga: Zbyt duża zawartość chromu i manganu (>0,02%) wskazuje, że nie jest to meteoryt! (patrz uwaga w tekście)

Chondry

Najliczniejszą grupą meteorytów są chondryty, więc masz też największą szansę na chondryt trafić. Cechą charakterystyczną większości chondrytów jest występowanie w nich małych krzemianowych kulek – chondr. Ich rozmiar rzadko przekracza 1 milimetr, ale zdarzają się chondry kilkumilimetrowe. Jeśli na szlifie widać pod lupą małe owalne twory to rośnie prawdopodobieństwo, że trafiłeś na meteoryt.

Uwaga: Małe ziarna krzemionki, żwir wtopiony w skałę, zlepione z małych kuleczek piaskowce, mogą tylko wyglądać jak chondry – chondrami nie są.

Bąble i pustki

Jeśli znaleziony okaz ma na powierzchni lub szlifie dziury (bąble) po gazach, widać w nim ostrokrawędziowe głębokie pustki (wżery), płaszczyzny na jego powierzchni są podejrzanie płaskie, układając się w regularne wzory lub są równoległe to prawdopodobnie masz do czynienia z odpadem hutniczym lub pozostałością z dymarki albo nawet skorodowanym, zdekompletowanym elementem jakiegoś przedmiotu wytworzonego przez człowieka – fragmentem pocisku czy pługa.

Uwaga: Spora grupa meteorytów ma dużą porowatość, ale nie są to dziury i rozległe pustki. Materia krzemianowa, z której się składają jest w nich ziarnista i słabo zbita – kryształy nie przylegają do siebie na całej powierzchni.

Identyfikacja i klasyfikacja

Większość znalezionych w terenie „dziwnych” kamieni nie przejdzie zapewne testów na bycie „kandydatem na meteoryt”. Najwyżej upiększą przydomowy skalniak. Jednak część z nich zdoła się obronić. Z tymi, które rokują, powinieneś postępować ostrożniej i zasięgnąć opinii specjalistów. Samo przekonanie, że masz meteoryt to za mało! Meteoryt zyskuje „tożsamość” (i wartość), kiedy jego kosmiczne pochodzenie potwierdzi nauka.

  Dalsza procedura jest prosta i dająca jednoznaczną odpowiedź. Na początek należy dobrze udokumentować miejsce i okoliczności znalezienia. Zrób zdjęcia i spisz własne spostrzeżenia – to ważne! Potem wyślij kilka fotografii do osób zajmujących się meteorytami. Nie prowadzi się klasyfikacji meteorytów metodą oglądania zdjęć, ale krok ten pozwala na kolejną selekcję – w ponad 90% przypadków można dokonać wiarygodnej identyfikacji na podstawie fotografii – bez potrzeby wysyłania do badań od razu całego okazu!  

Oferujemy pomoc w identyfikacji

Zasady przygotowania próbki

Mity

Funkcjonuje kilka mitów związanych z meteorytami, więc szukając ich warto „nieść kaganek oświaty” i dementować.

• Meteoryty nie są radioaktywne. Natężenie emitowanego przez nie promieniowania nie odbiega zasadniczo od natężenia promieniowania większości skał ziemskich!

• Są bezpieczne! Nie zawierają substancji toksycznych i biologicznie aktywnych.

• Nie ma meteorytów pospolitych i poznanych do końca. Każdy okaz meteorytu, nawet z tych przebadanych spadków i znalezisk jest wartościowy z naukowego punktu widzenia!

• Meteoryty nie mają w sobie cennych dla jubilera minerałów lub metali. Występujące w nich diamenty to nanodiamenty o wielkościach (milionowej części milimetra) nie przedstawiających wartości jubilerskiej. Platyna, złoto i iryd występują w ilościach ppm (części na milion). Nie da się więc nawet z dużego meteorytu wydzielić tyle metalu, by starczyło na mały pierścionek. Tylko w powieści Juliusza Verne przeczytasz o meteorycie ze złota – ale to fikcja literacka .

Nie jest łatwo

Znalezienie i rozpoznanie nowego meteorytu nie jest więc łatwe, ale nie niemożliwe. Możesz zwiększyć wielokrotnie swoje szanse, raz uzupełniając swoją wiedzę o meteorytach, dwa oglądając ich jak najwięcej. Nie ma dwóch identycznych okazów, każdy ma coś, a czegoś innego nie ma, ale obcowanie z nimi pozwala gromadzić wiedzę i doświadczenie, tak potrzebne obok szczęścia. Oglądaj ich jak najwięcej, tak w realu w muzeach i kolekcjach, jak i w Internecie na dostępnych milionach zdjęć.

Znajdź meteoryt (fot. Robert Verish)

  Celowo nie zamieściliśmy na tej stronie zdjęć. Nie ma sensu pokazywać jak wygląda typowa skorupa, czy regmaglipty. Również wnętrza meteorytów są tak różne, że każdorazowe oglądanie ich dostarcza nieprzerwanie nowych doznań i obserwacji. Te kilka zdjęć, jakie zmieściłyby się na stronie, zawężałyby tylko bogactwo kształtów, form i struktur, jakie znajdujemy w meteorytach. JAK WYGLĄDAJĄ ZATEM METEORYTY? A od czego jest Internet – do dzieła!

Na zakończenie mały test nabytych umiejętności. Na fotografii obok znajduje się typowe rumowisko kamieni na jednej z kamienistych pustyń USA. Jeden z kamieni na zdjęciu jest meteorytem! Który? Miłej zabawy. A w terenie fajnych znalezisk i wielkiej frajdy z poszukiwań, życzy

Woreczko

Zobacz również

• Krótkie Kompendium wiedzy o meteorytach

• Jak rozpoznać NIE meteoryt? (How to recognize NOT a meteorite?)

• Chondry (Chondrules)

• Figury, struktury Widmanstättena (Widmanstätten pattern; Widmanstatten)

• Meteoryty żelazne – klasyfikacja w obrazach (Iron meteorites – classification in pictures)

• Skorupa obtopieniowa (Fusion crust, fusion rind)

• Test na zawartość niklu w żelazie meteorytowym (Nickel-test)

• Trawienie meteorytów żelaznych (Etching iron meteorites)

• Żelazo (Iron) w meteorytach

• Portal – wiki.meteoritica.pl

• Oxford Research Encyclopedias - Wang Kun, Korotev Randy, Meteorites

Źródła (sources)

Guedes D.A., et al., Is there an ET in your backyard?, 73^rd Annual Meteoritical Society Meeting (2010).
Pilski Andrzej S., Nieziemskie skarby. Poradnik poszukiwacza meteorytów, Prószyński i S-ka, Warszawa 1999.

Polski Serwis Meteorytów – JAK ROZPOZNAWAĆ METEORYTY
SimKoz – Jak rozpoznać meteoryt?
PolandMet MCI – Jak rozpoznać meteoryt w terenie?
Własne W&W

Aerolite Meteorites – WHAT TO DO IF YOU FIND OR HAVE FOUND A METEORITE
MeteoritesAustralia – Found a Meteorite?
meteorite-identification.com – Suspect Meteorite Tests
WUStL – A photo gallery of MeteorWrongs
Meteorite-Times Magazine – Bob's Findings. Jim Smaller Memorial Meteorite Hunt